Vandaag staat de Concertzender in het teken van het thema In Memoriam. Werken van componisten die rond 29 maart stierven of geboren werden, zoals Maurice Jarre, Karol Szymanowski, William Walton, Alban Berg, Sergej Rachmaninov en Arno Babadzjanjan. Of componisten die bij een groter kwaad stilstonden, zoals de holocaust, de Culturele Revolutie in China, de aanslagen van 9/11 of de dood van Lennart Meri. Met als ultiem afscheid het Spel van het Einde der Tijden van Carl Orff, die 29 maart 1982 stierf.
De Frans-Russische filmcomponist Maurice Jarre werd in 1963 in een klap wereldberoemd met de filmmuziek die hij componeerde bij Lawrence of Arabia, waarmee hij een Oscar won. Ook zijn muziek bij Dokter Zjivago, twee jaar later, werd met een Oscar bekroond. Maurice Jarre overleed 29 maart 2009 op 84-jarige leeftijd.
29 maart is ook de sterfdag van de Poolse componist Karol Szymanowski. Szymanowski werd in 1882 als zoon van een grootgrondbezitter geboren in het Oekraïense deel van Polen. Hij zat op het conservatorium van Warschau en reisde veel door Europa om de Poolse muziek te verbreiden. In Parijs bestelde de prinses Edmond de Polignac in 1924 een ‘soort Pools boerenrequiem’ bij hem maar deze eerste aanzet leidde tot niets. De Warschause industrieel Bronislaw Krystall blies de opdracht nieuw leven in voor zijn overleden vrouw en het laatste zetje kwam toen Szymanowski’s nichtje Alusia in januari 1925 stierf.
Op 29 maart 1902 werd de Engelse componist William Walton geboren. Als zoon van een koordirigent toonde hij al op jonge leeftijd zijn talenten als componist. In Oxford organiseerde hij concerten met zijn studiegenootje, de dichter Sacheverell Sitwell. In het artistieke milieu van diens familie maakte Walton kennis met musici als Ernest Ansermet en de componisten Busoni, Van Dieren en Delius. Walton componeerde in Oxford al een Pianokwartet dat in 1923 in Salzburg werd uitgevoerd, met Alban Berg en Arnold Schönberg onder de toehoorders. Lionel Tertis, een beroemde altviolist, bestelde een concert bij hem maar wilde het voor hem onbegrijpelijke werk niet in ontvangst nemen. Altviolist Paul Hindemith bracht het werk in 1929 in première en overtuigde Tertis. De herinnering aan deze grote musicus leeft voort in het Internationale Lionel Tertis Altvioolconcours, dat zojuist weer is afgesloten.
‘Ter nagedachtenis van een engel’ componeerde Alban Berg in 1935 zijn vioolconcert, dat tot de mooiste van de 20ste eeuw behoort. De engel was Manon Gropius, dochter van Alma Mahler en architect Walter Gropius, die op achttienjarige leeftijd aan polio overleed. Voor haar en dit vioolconcert legde Berg de opera Lulu terzijde, die onvoltooid zou blijven doordat Berg op Kerstavond datzelfde jaar overleed.
Op 28 maart 1943 stierf Sergej Rachmaninov, drie dagen voor zijn 70ste verjaardag. Zijn vriend, pianist Aleksandr Goldenweiser, componeerde een Pianotrio ter nagedachtenis aan hem. Tsjajkovski begon deze traditie bij de dood van Nikolaj Rubinstein met zijn Trio ‘in memoriam een groot kunstenaar’. Rachmaninov herdacht Tsjajkovski op zijn beurt met zijn Tweede Pianotrio, het ‘Trio élégiaque’, opus 9. In 1944 componeerde Dmitri Sjostakovitsj zijn Pianotrio opus 67 ter nagedachtenis van zijn grote vriend Ivan Sollertinski. Alfred Schnittke sloeg drie vliegen in een klap met zijn ‘Hommage aan Stravinski, Prokofjev en Sjostakovitsj voor piano zeshandig’. Het Pianotrio van de Armeense componist Arno Babadzjanján uit 1952 is volgens intimi een In Memoriam hemzelf.
De Duits-joodse componiste en pianiste Ruth Schönthal zat al op vijfjarige leeftijd op het conservatorium van Berlijn maar ontvluchtte Duitsland met haar familie in 1935, nadat Hitler aan de macht was gekomen. Na omzwervingen door Zweden, de Sovjet-Unie en Mexico kwam ze in Amerika terecht en kon dankzij de tussenkomst van Paul Hindemith verder studeren aan het conservatorium van Yale. In 1997 componeerde Schönthal haar derde strijkkwartet, ‘In Memoriam de Holocaust’.
“Als je de titel verandert in holocaust, zou het werk even toepasselijk zijn.” Dat zei een bejaarde joodse dame in 1988 tegen de Chinees-Amerikaan Bright Sheng na de première in New York van zijn werk H’un (‘Opengereten wonden’), ‘In Memoriam 1966-1976’. Sheng werd in 1955 geboren in Sjanghai. “Sinds ik componist ben, wilde ik een orkestwerk schrijven vanuit mijn gevoelens en herinneringen aan de Culturele Revolutie; om te uiten hoe het was om als klein kind zo’n rampzalige periode mee te maken. Mijn moeder, die erg heeft geleden onder de Culturele Revolutie, vertelde me dat het werk al haar pijnen en angsten weer tevoorschijn had geroepen.”
De Newyorkse componist Aaron Jay Kernis vertelt dat hij wekenlang na de aanslagen van 11 september geen muziek kon of ook maar wilde horen. “Ik was als verdoofd, net zoals ik me had gevoeld toen ik Auschwitz en Birkenau bezocht. Slechts geleidelijk keerde het geluid in me terug in de vorm van de laatste elegie die ik had gecomponeerd. Dat was in mijn tweede strijkkwartet waaraan ik in 1997 werkte toen een goede vriendin overleed. Het idee om deze elegie te verbreden naar een grote bezetting creëerde een belangrijke nieuwe betekenis.”
De schrijver en politicus Lennart Meri was de tweede president van het onafhankelijke Estland na de desintegratie van de Sovjet-Unie. Meri, geboren op 29 maart 1929, was bestuurslid van de Internationale Raad ter Nagedachtenis van de Slachtoffers van het Communisme en de Interparlementaire Raad tegen het Antisemitisme. Toen Meri op 14 februari 2006 op 77-jarige leeftijd overleed, componeerde zijn vriend, de componist Erkki-Sven Tüür, voor de begrafenis het werk Igavik (Eeuwigheid) voor mannenkoor en orkest.
De laatste componist van wie we vanavond de sterfdag herdenken, is de Duitse componist Carl Orff, die op 29 maart 1982 op 86-jarige leeftijd overleed. De laatste tien jaar van zijn leven werkte Orff aan zijn laatste opus, het Spel van het Einde der Tijden, De Temporum Fine Comoedia.
1. Maurice (Alexis) Jarre (13.9.1924-29.3.2009)Filmmuziek bij Doctor Zhivago, Lara’s Song.
Praags Filharmonisch Orkest olv. Paul Bateman.
SILCD 2010.
2. Karl Szymanowski (1882-29.3.1937).
Stabat Mater (1925-26).
Elzbieta Smytka, sopraan. Florence Quivar, mezzosopraan. John Connell, bas. City of Birmingham Symphony Orchestra en Koor olv. Simon Rattle.
EMI Classics 7243 5 55121 2 3.
3. William Walton (1902-1983).
Altvioolconcert (1929).
Yuri Bashmet, altviool. Groot Staatsomroep Symfonieorkest olv. Gennadi Rozjdestvenski.
RV 10010
4. Alban Berg (1885-1935).
Vioolconcert ‘Dem Andenken eines Engels’ (1935).
Leonid Kogan, viool. Groot Staatsomroep Symfonieorkest olv. Gennadi Rozjdestvenski.
RV 10075
5. Arno Babadzjanján (1921-1983).
Pianotrio (1952).
David Oistrach, viool. Sjvatoslav Knoesjevitski, cello. Arno Babadzjanjan, piano. Opname 1953.
Doremi DHR-7820
6. Ruth Schönthal (1924-2006).
Strijkkwartet nr. 3 ‘In memoriam Holocaust’ (1997).
Bingham String Quartet.
Naxos 8.559451
7. Bright Sheng (geb. 1955).
H’un (Lacerations) – In Memoriam 1966-1976 (1988).
Seattle Symphony olv. Gerard Schwarz.
Naxos 8.559610
8. Aaron Jay Kernis (geb. 15.1.1960).
Sarabanda in memoriam (2004).
Grant Park Orchestra olv. Carlos Kalmar.
Cedille B000FUF8ZW
9. Erkki-Sven Tüür (geb. 16.10.1959).
Igavik (Eeuwigheid) voor mannenkoor en orkest (2006).
Mannenkoor van het Ests Filharmonisch Kamerkoor, het Ests Nationaal Mannenkoor en het Ests Nationaal Symfonieorkest olv. Michajl Gerts.
Virgin Classics 0946 3 85785 2 9.
10. Carl Orff (10.7.1895-29.3.1982).
De Temporum Fine Comoedia, Spel van het Einde der Tijden.
Rolf Boysen, recitatief. Christa Ludwig, mezzosopraan. Peter Schreier, tenor. Kölner Rundfunkchor, RIAS Kammerchor, Der Tölzer Knabenchor en het Kölner Rundfunk-Sinfonie-Orchester olv. Herbert von Karajan.
DGG 000289 477 6649 0.
Met dank aan Katy Tucker, Schirmer Publishers, en aan Thomas op de Coul.
