Sanssouci

Als u zaterdagochtend 27 april om tien uur de Concertzender aanzet, bent u getuige van een historisch moment. U hoort dan de allereerste uitzending van Sanssouci, een programma gewijd aan de muziek van de klassieke en preklassieke periode. Haydn, Mozart, Beethoven, hun tijdgenoten en hun directe voorbeelden.

Sanssouci, dat betekent ‘zorgeloos’. Een gevoel dat veel van deze muziek met verve uitstraalt. Zelden was de westerse muziek zo vrolijk en levenslustig als in deze jaren. Sanssouci was ook het paleis van de Pruisische koning Frederik de Grote, een fervent muziekminnaar en onder meer de werkgever van Carl Philipp Emanuel Bach.

Deze componist staat in deze eerste uitzending centraal. Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788), de tweede zoon van Johann Sebastian Bach en misschien wel de meest begaafde van allemaal, werd in zijn tijd mateloos bewonderd. Vooral door andere componisten. Zoals je tegenwoordig Frank Zappa of Björk hebt, muzikanten die weinig op de radio komen maar die door anderen steeds maar weer als invloed worden genoemd, zo had je destijds Carl Philipp Emanuel Bach.

Waar andere componisten in zijn tijd de galante stijl hanteren – dat wil zeggen: eenvoudig, voor iedereen begrijpelijk en gericht op de smaak van velen – ontwikkelde hij de sentimentele of empfindsame stijl. Componeren doe je met je gevoel, niet op de automatische piloot! Zodoende zit zijn muziek vol met onverwachte wendingen en bijzondere effecten – effecten die zijn collega’s maar bij uitzondering dorsten te gebruiken. Mozart zei het als volgt: “Bach ist der Vater, wir sind die Buben.”

Bachs temperament wordt al meteen duidelijk in de Symfonie in C, waarmee ons programma opent. Het werk duurt amper negen minuten, maar wat weet hij er al veel in te stoppen. Al meteen aan het begin horen we polyfone echo’s van zijn vader. In het langzame deel horen we het B-A-C-H-motief. Niet gek voor een stuk dat misschien een soiree of een tea moest opsieren!

Daarna horen we Bach bezig aan zijn eigen instrument: het klavier. Nooit legt hij meer emotie en nuance in zijn muziek dan wanneer hij voor toetsen componeert. De band die hij voelt met zijn eigen instrument blijkt wel als hij een smartelijk stuk schrijft over het “Afscheid van het Silbermann-klavier”. Gelukkig is er ook een weerzien.

Bach behield niet de stijl van zijn vader, maar wel diens geloof. Ook hij maakte zich verdienstelijk met stichtelijke oratoria. In Die Auferstehung und Himmelfahrt Jesu laat Bach horen dat de nieuwe stijl zich net zo goed leent voor lutheraanse vroomheid. De eerste uitzending van dit programma vindt plaats tussen Pasen en Hemelvaart, de tijd waarin we vieren dat de wederopgestane Jezus in ons midden verkeert. Dat komt dus prachtig uit.

Tot slot horen we een celloconcert in A groot. Van alle werken op het programma is dit waarschijnlijk nog het meest rococo, wat niet wil zeggen dat de vonk van Bachs unieke persoonlijkheid erin ontbreekt. Het derde deel van dit concert kent u vast wel van iets anders – we zeggen nog niet waarvan…

Afspeellijst

1. Symfonie voor strijkers in C, Wq. 182/3
– Allegro assai
– Adagio
– Allegretto
2. Abschied vom Silbermannschen Klavier, Wq. 66
3. Freude über den Ampfang des Silbermannschen Klaviers, Wq. deest
4. Die Auferstehung und Himmelfahrt Jesu, Wq. 240
– Einleitung (orkestraal)
– Gott! Du wirst seine Seele (koor)
– Judäa zittert (recitatief)
– Mein Geist voll Furcht und Freuden (aria)
– Triumph! Triumph! (koor)
– Freundinnen Jesu (recitatief)
– Ich folge dir (aria)
– Tod! Wo ist dein Stachel? (koor)
5. Celloconcert in A, Wq. 172
– Allegro
– Largo
– Allegro assai

Uitvoerenden
Kammerorchester “Carl Philipp Emanuel Bach” o.l.v. Hartmut Haenchen (1)
Laure Colladant, fortepiano (2, 3)
Andreas Wolf, bariton (4)
Vlaams radio Koor en Il Gardellino o.l.v. Bart Van Reyn (4)
Musikkollegium o.l.v. Jonathan Morton (5)
Pieter Wispelwey, cello (5)