Wie was Thelonious Monk?

De eerste twintig jaar van zijn muzikale loopbaan bleef hij volslagen onbekend. En toen zijn als grillig ervaren muziek eenmaal door een breed publiek werd omarmd en zijn portret de cover van Time Magazine had gesierd hield hij op met componeren en optreden en ging hij televisie kijken.

Rondtrekkende evangeliste
Thelonious Sphere Monk (1917-1982) werd geboren in Rocky Mount, een stadje in North Carolina.  Thelonious kreeg vanaf zijn zesde pianoles van een buurvrouw in San Juan Hill, New York, die hem met de ‘stride’ pianostijl van James P. Johnson en Fats Waller kennis liet maken.

Op zijn zeventiende maakte hij zijn debuut als begeleider van een rondtrekkende evangeliste. Volgens mensen die hem in 1935 in Kansas City hoorden speelde hij toen minder spaarzaam dan later, maar zijn harmonieën klonken voor die tijd geavanceerd. Hij hield er een levenslange fobie voor reizen aan over.

Van een vaste schnabbel in 1941 in Minton’s Playhouse in Harlem kennen we zijn eerste opnamen; het nummer ‘Nice Work If You Can Get It’ bevat ‘foute’, off-key-noten, die kenmerkend zouden worden voor zijn latere stijl. Zijn eerste compositie die door een orkest werd opgenomen was ‘Epistrophy’, door de big band van trompettist Cootie Williams, in 1942. Doch die opname bleef twee decennia op de plank liggen. Meer succes had ‘Round Midnight’, dat Williams twee jaar later uitvoerde. Het was Monks eerste hit – en zou uitgroeien tot een van de meest gespeelde en gezongen jazz-standards.

High Priest of Bop
Maar voorlopig bleef het sappelen voor Thelonious Monk. Vanaf 1947 had de pianist/componist een contract bij Blue Note Records, maar van nummers als ‘Ruby My Dear’ en ‘Monk’s Mood’, inmiddels evergreens, werden in eerste instantie slechts een paar honderd exemplaren verkocht – en vermoedelijk vooral aan muzikanten.

Dat veranderde pas echt toen Monk in 1961 bij Columbia onder contract kwam. Deze firma had een veel ruimer pr-budget en inmiddels was de muziek van ‘The High Priest of Bop’ voor veel jazzfans meer acceptabel geworden.

Bipolair
Monks grootste probleem was een gedurende lange tijd niet als zodanig herkende ernstige bipolaire stoornis, die niet bepaald geheeld werd door de aanzienlijke hoeveelheden wijn die hij consumeerde. Zijn van nature introverte persoonlijkheid kreeg soms katatonische trekjes. Frequent ijsbeerde hij dagenlang door zijn appartement, terwijl hij op een nieuwe compositie broedde. Die stukken klonken alsof elke noot met de uiterste precisie en kracht haar exacte plek had gekregen. En dat was ook zo.

Inmiddels kon hij alleen al van zijn royalties royaal leven. Per optreden verdiende hij tussen de $2,000 en $15,000. Zodat het iedereen verbaasde dat hij in 1972 naar de villa van zijn vriendin en mecenas Pannonica barones De Koenigswarter verhuisde en daar de rest van zijn leven televisie keek. De piano in zijn kamer vergaarde een dikke laag stof.